bewonersparticipatie, voordelen en valkuilen

Steeds vaker worden bewoners en belanghebbenden al in een vroeg stadium bij het ontwerpproces betrokken. Participatie zorgt voor een breder draagvlak en optimaliseert de afstemming van het ontwerp op de wensen van de uiteindelijke gebruikers. Ontwerper Marion Kresken vertelt over onze ervaringen en de voordelen én valkuilen van participatie.

‘Participatie is er in allerlei soorten’, begint Kresken. Soms zijn belanghebbenden vanaf het allereerste begin bij een project betrokken. Bijvoorbeeld als er weinig draagvlak is of het om een complexe ontwerpopgave gaat. Bewoners en/of andere betrokkenen praten dan mee over de aard en inhoud van een project, nog voordat de eerste schetsen zijn gemaakt. ‘In andere gevallen komen we als ontwerpbureau met een aantal (schets)ontwerpen en krijgen betrokkenen de gelegenheid daarop te reageren en het ontwerpproces bij te sturen.’ Daarnaast komt het voor dat belanghebbenden pas in een later stadium bij het project betrokken worden, als het ontwerp al in grote lijnen vastligt.

via sociale media

Dat laatste was het geval bij de nieuwe standaardbruggen voor Delft. ‘Voor die gemeente maakten we een schaalbaar brugontwerp waarbij het hekwerk ruimte biedt voor Delftse iconen. Via sociale media vroeg de gemeente wijkbewoners om ideeën in te sturen, waarna we de meest voorgestelde iconen uitwerkten tot een realiseerbaar logo.’ Het idee is dat elke nieuwe brug een eigen icoon krijgt en de bruggen samen het verhaal van de stad vertellen. Een soortgelijke vorm van participatie speelde bij de bruggen voor nieuwbouwwijk Koningshof in Pijnacker, waar schoolkinderen de afbeeldingen op drie bruggen rond het scholencomplex ontwierpen.

Een van de gerealiseerde Delftse iconen

gesprekspartners

Ook de meer klassieke vorm van participatie, inspraak, komt nog geregeld voor. ‘Veruit de meeste gevallen van participatie waar wij als ontwerpbureau mee te maken krijgen vallen echter in de meest vergaande categorie, waarbij betrokkenen van meet af aan gesprekspartner zijn. Onze ervaring is dat dit altijd positief bijdraagt aan het proces en het eindresultaat.’

Voor de toegangsbrug voor een nieuwbouwwijk in Langerak, gemeente Molenlanden, gaf de gemeente al in de offerte-aanvraag aan dat ze de bewoners bij het ontwerp wilde betrekken. Tijdens de eerste bewonersavond werd een vijftal oplossingsrichtingen besproken met de aanwezigen. ‘Al snel bleek een van de door ons voorgelegde schetsen het meest aan te spreken. Vervolgens namen we de specifieke wensen en inbreng van de bewoners mee in de verdere uitwerking. Zo wilden ze dat het water toegankelijk zou zijn, om te vissen en om in de winter makkelijk met schaatsen op het ijs te kunnen komen.’ Deze wens is in het ontwerp opgenomen in de vorm van een plateau met zitgelegenheid.

De door bewoners gewenste toegang tot het water is opgenomen in het ontwerp

ondernemersparticipatie

Een ander voorbeeld is de ontwikkeling van de toolbox terrasinrichting voor de gemeente Oldenzaal. Kresken: ‘Hier analyseerden we de bestaande situatie op de Groote Markt, waar sprake was van een bonte mix aan zonwering, terrasschermen en meubilair. In samenspraak met horeca-ondernemers, gemeente en omwonenden bespraken we vervolgens het streefbeeld.’ Enige tijd later is het voorstel voor de beoogde uitstraling en toegestane inrichtingselementen op de Groote Markt besproken met dezelfde belanghebbenden en goedgekeurd.

De uitkomst van de overleggen met ondernemers in beeld gebracht

Voor de fiets- en natuurverbinding in Nigtevecht was het creëren van draagvlak zelfs het belangrijkste aspect bij de uitvraag. ‘Daar spraken we al voor de eerste schetsen op papier kwamen uitgebreid met onder meer omwonenden, Fietsersbond en lokale ondernemers.’ Dit leidde tot draagvlak en uiteindelijk tot een ontwerp dat door alle betrokkenen gewaardeerd wordt.

Een van de bijeenkomsten met de reflectiegroep voor Nigtevecht

valkuilen

De mate van participatie (informeren, raadplegen, adviseren, (mede-)ontwerpen, meebeslissen) is afhankelijk van onder meer het type project en de relevante belanghebbenden. Voor het proces, of dat nu lang of kort is, geldt vooral dat doeltreffende communicatie en een betrokken gemeente van groot belang zijn. Juist daar liggen namelijk de valkuilen op de loer.

‘Als ontwerpende partij faciliteren en organiseren we doorgaans het participatieproces. Dat begint met het inzichtelijk maken van alle stakeholders. Op welke manier en op welk moment in het proces kunnen hun belangen worden meegenomen? Het is cruciaal om de mogelijkheden, maar vooral ook de grenzen van alle opties goed in beeld te krijgen. Ook de gewenste mate van inspraak moet helder zijn. Vervolgens moet daarover heel duidelijk gecommuniceerd worden.’

Vragen die volgens Kresken sowieso vooraf beantwoord moeten worden, zijn:

• Wat is het onderwerp (ontwerpaspect) van de participatie?
• Wie zijn de betrokkenen en wat zijn de raakvlakken?
• Welke rol krijgen de participanten in het proces?
• Wat zijn de randvoorwaarden en uitgangspunten van het project?
• Welke (communicatie)middelen worden gebruikt?
• Wat wordt van de participanten verwacht?
• Wat kunnen de participanten van de gemeente en de ontwerpende partij verwachten?

De grootste valkuilen zijn slechte communicatie en onrealistische verwachtingen. Daarom is het nodig van tevoren een duidelijk beeld te hebben van het participatieproces en aan betrokkenen kenbaar te maken hoe ver de inspraak gaat. Waarover mogen ze meepraten en wat ligt al vast? Visualisaties kunnen daarbij een belangrijke rol spelen.

visualisaties

Kresken: ‘In het begin van een traject gaat het om het prikkelen van de betrokken partijen. In één of meer bijeenkomsten worden de wensen en daaruit voortkomende vragen gestructureerd. Als ontwerpbureau vertalen we deze input dan op een heldere manier, onder meer in visualisaties die het toekomstige beeld tonen. Zo wordt een vaak theoretisch onderwerp voor iedereen begrijpelijk en komt er ook begrip voor tegengestelde meningen.’ Actieve en adequate communicatie stelt de betrokken partijen in staat om doordachte keuzes te maken.

Schetssessie met bewoners voor de brug in Langerak

‘Als er uiteindelijk een consensus is gevonden, kunnen we het ontwerp verder uitwerken, waarna een resultaat ontstaat dat door alle partijen omarmd kan worden. De ervaring leert dat de betrokkenheid vervolgens ook na de realisatie groter blijft.’

Nieuwsgierig geworden naar de mogelijkheden? Marion Kresken vertelt u er graag meer over.